محمدجواد حق‌شناس عضو شورای مرکزی حزب اعتماد ملی، روزنامه‌نگار، مدیرمسئول روزنامه اعتماد ملی، استاد دانشگاه و یکی از فعالین سیاسی اصلاح‌طلب است.
- حق‌شناس: به اعتقاد من فضای کشور متاسفانه در حد مطلوب برای برگزاری انتخابات نیست، یعنی فضای کشور می‌توانست بهتر مدیریت شود و تمام گروه‌های سیاسی و جریانات امکان حضور و مشارکت حداکثری را در انتخابات داشته باشند که متاسفانه این اتفاق نیفتاد.
بخشی از این قضیه به نوع رفتار و عملکرد برگزارکنندگان انتخابات برمی‌گردد، چراکه فضای لازم را برای انتخابات و مشارکت حداکثری فراهم نکردند یعنی با وجود تاکید مقام رهبری برای مشارکت حداکثری در انتخابات و مطرح شدن این موضوع به عنوان یک سیاست کلی از سوی ایشان، این فضا با وجود اینکه در تمامی انتخابات پس از انقلاب اسلامی حاکم بود، در مسیر مناسب خودش پیش نرفت.
بخش دیگری از این موضوع به نوع تحلیل و گفتمان گروه‌هایی که وجود دارند و به هر دلیل زمینه را برای حضور در انتخابات مناسب نمی‌دیدند، برمی‌گردد، البته این گروه‌ها تلاش حداکثری را برای تغییر در این زمینه‌ها و رسیدن به فضای مطلوب مشارکت سیاسی در حد لازم انجام ندادند.
این گروه‌ها دقیقا چه کسانی هستند؟
- حق‌شناس: منظور من بیشتر نیروهای اصلاح‌طلب است.
** حزب مردمسالاری جزء نیروهای تأثیرگذار و اصلی جریان اصلاح‌طلب نیست
به هر حال جریان داعیه‌دار اصلاح‌طلبی با سردمداری حزب مردمسالاری وارد عرصه انتخابات شده است.
- حق‌شناس: من حزب مردمسالاری را جز جریان اصلاح‌طلب می‌دانم اما به هر حال اگر اصلاح‌طلبی را یک طیف در نظر بگیریم، هم به لحاظ کمی و هم به لحاظ کیفی این حزب جزء نیروهای تاثیرگذار و اصلی جریان اصلاح‌طلبی محسوب نمی‌شود.
یعنی نمی‌توانیم حضور حزب مردمسالاری را به عنوان حضور جبهه اصلاح‌طلب تلقی کنیم، البته همانطور که گفتم این طیف را اصلاح‌طلب می‌دانم، ولی به اعتقاد من این فضا می‌توانست خیلی بهتر در وضع موجود شکل بگیرد.
یعنی شما معتقدید که اصلاح‌طلبان حاضر در عرصه انتخابات نمی‌توانند مطالبات جریان اصلاحات را برآورده کنند؟
- حق‌شناس: در این رابطه 2 مسئله وجود دارد؛ حضور حزب قطعا نمی‌تواند مشارکت حداکثری را آن طور که باید تحقق بخشد.
به اعتقاد من و بر اساس نظر سنجی‌هایی که صورت گرفته و منابع آن مربوط به دستگاه‌های نزدیک به اصولگرایان است، فضای مساعد در شهرهایی مثل تهران و شهرهای بزرگ برای انتخابات وجود ندارد اما در شهرهای کوچک مشارکت بیش از 50 درصد خواهد بود.
چون در شهرهای کوچک فضا منطقه‌ای‌تر و محلی‌تر است لذا یک مقدار شاهد رقابت‌های تنگاتنگ‌تری بین کاندیداها در مقایسه با شهرهای بزرگ خواهیم بود.
رهبر انقلاب بر موضوع مشارکت حداکثری تاکید دارند؛ راهکار شما برای رسیدن به این مهم چیست؟
- حق‌شناس: بخشی از راهکار مربوط به گذشته می‌شد که زمانش گذشته است؛ مطمئنا اگر مسئولین مربوطه در نهادی مثل شورای نگهبان یا افرادی که در سیاستگذاری کلان نظام سیاسی نقش داشتند، برخی مقدمات را فراهم می‌کردند، مطمئنا مشارکت خیلی بهتر محقق می‌شد، ولی با توجه به عدم ثبت نام و همچنین گذشت زمان و نوع نگرشی که دبیر محترم شورای نگهبان داشت و اعلام موضع کرد، اوضاع براساس سیاست اعلامی مقام رهبری پیش نرفت.
اما خیلی از دوستان اصلاح‌طلب خودشان را در معرض نظر شورای نگهبان قرار ندادند!
- حق‌شناس: بله؛ من هم این مسئله را ذکر کردم؛ بخشی از مسئله مشارکت به شورای نگهبان و دیدگاه نظارت استصوابی برمی‌گردد و بخشی هم مربوط به کسانی است که در حوزه استراتژیک تصمیم می‌گیرند؛ با توجه به برخی مباحث مثل نقطه نظرات صریح و روشن آقای خاتمی که اگر به آنها توجه می‌شد، اوضاع فرق می‌کرد که البته این رده تصمیم‌گیری به شورای نگهبان ارتباطی ندارد و باید در بخش‌های دیگر مثل روسای مجلس خبرگان و تشخیص مصلحت و سران 3 قوه سازوکاری را فراهم می‌کردند تا مشکل حل شود.
اما دوستان اصلاح‌طلبی که به صورت محدود وارد عرصه شدند، کنم اکثریت‌شان تایید صلاحیت شده‌اند.
- حق‌شناس: اکثریت اصلاح‌طلبانی که وارد عرصه انتخابات شدند، در این دوره شانس تایید شدنشان بیشتر از دوره‌های قبل بود و پیش‌بینی من هم همین بود.
** به سیاست‌های کلان اصلاح‌طلبان برای ورود به انتخابات نقد داشتم
آن طیفی که به انتخابات ورود نکردند، چه؟
- حق‌شناس: در اینجا دو مسئله وجود دارد؛ یکی عدم راهبرد استراتژیک که موجب فراهم نشدن شرایط برای حضور در انتخابات شد و بخش دیگر هم به سیاست‌های کلان حوزه اصلاح‌طلبی برمی‌گردد که البته من به این مسئله هم نقد داشتم. به اعتقاد من اگر دوستان اصلاح‌طلب مطالعه دقیق‌تری می‌کردند و با یک برداشت واقع‌گرایانه و جدیدتری به صحنه انتخابات نگاه می‌کردند، امکان برنامه‌ریزی و ورود در این دوره انتخابات فراهم‌تر می‌شد.
آیا شما این نقطه نظر خود را به دوستان هم انتقال داده‌اید؟
- حق‌شناس: بله؛ من خیلی جاها این مسئله را گفته‌ام، حتی در گفت‌و‌گو با خود شما و دیگر رسانه‌ها این موضوع را بیان کردم و در گفت‌و‌گوهایی که با برخی دوستان هم داشتم، این مسائل را ذکر کردم.
پاسخ دوستان در رابطه با نقطه نظر شما چه بود؟
- حق‌شناس: من فکر می‌کنم که یک مقدار تاخیر زمانی و همین طور عدم امکان تصمیم‌گیری و نبودن راهبرد باعث شد که فضای مناسب فراهم نشود.
حتی اصلاح‌طلبان چند بار تصمیم گرفتند که جلساتی را برای هم‌اندیشی برگزار کنند که متاسفانه مجوز لازم از سوی وزارت کشور صادر نشد و برخورد مناسبی با احزاب اصلاح‌طلب صورت نگرفت، همچنین برخوردهای امنیتی و شبه قضایی نسبت به برخی طیف‌های جریان اصلاح‌طلب که در جریان انتخابات سال 88 فعال بودند نیز در این موضوع تاثیر جدی داشت.
** طیف مردمی اصلاحات را نمی‌شناسم
در حال حاضر طیفی به نام جبهه مردمی اصلاحات و همچنین جبهه مردمسالاری از سوی جریان اصلاحات به عرصه انتخابات ورود کردند؛ به نظر شما این دو جریان می‌توانند مطالبات اصلاحات را دنبال کنند؟
- حق‌شناس: من طیف مردمی اصلاحات را نمی‌شناسم.
این طیف به سردمداری آقای زارع فومنی فعالیت می‌کند!
- حق‌شناس: شاید به ایشان ماموریت داده‌اند که به این نام وارد عرصه شود، اما حزب مردمسالاری را من اصلاح‌طلب می‌دانم و حتی به خود آقای کواکبیان هم گفتم که بهتر بود تحت عنوان حزب مردمسالاری وارد عرصه می‌شد، نه جبهه مردمسالاری که در این صورت مشکلی ایجاد نمی‌شد، چراکه یک مقدار زود است این حزب از نامزدهایی که دفاع می‌کند، تحت عنوان جبهه بخواهد دفاع کند.
در این خصوص بیشتر توضیح دهید.
- حق‌شناس: عنوان جبهه با توجه به فضایی که در جریان اصلاح‌طلب وجود دارد، ممکن است عنوان برازنده‌ای نباشد ولی به هر حال بنده نامزدهای جریان مردمسالاری را به عنوان نامزدهای اصلاح‌طلب می‌شناسم و فکر می‌کنم این جریان از شانس لازم در برخی استان‌ها و شهرستان برای حضور در انتخابات بهره‌مند باشند.
چرا سایر اصلاح‌طلبان این روزها مردم را به حضور حداکثری در انتخابات تشویق نمی‌کنند؟
- حق‌شناس: این مسئله به همان بخش اول بحثم برمی‌گردد یعنی فضای انتخابات را برای رقابت سیاسی مناسب نمی‌دیدند.
** خاتمی تلاش کرد که به نوعی وارد عرصه انتخابات شوند
یعنی آن نکته‌ای که گفتید منجر به آن می‌شود که این طیف از اصلاح‌طلبان وظیفه خود را نسبت به نظام و انقلاب نادیده بگیرند؟
- حق‌شناس: نه؛ مطمئنا این طیف موضع‌شان همان موضع سابق نسبت به نظام، امام، انقلاب و قانون اساسی است؛ در این بخش اتفاقی نیفتاده است اما به اعتقاد من انتخابات مانند بذری است که در یک زمین مناسب برای رویش در عرصه قانون‌گذاری ریخته می‌شود و آن طیف از اصلاح‌طلبان که در مورد آن صحبت می‌کنیم، این زمین را مناسب بذر‌پاشی ارزیابی نکردند.
به اعتقاد من حتی آقای خاتمی تلاش کرد و پیگیر بود که به نوعی وارد عرصه انتخابات شوند ولی وقتی اعلام حضور کرد و شرایط 3 گانه‌ای را برشمرد تا زمینه فراهم شود، این موضع وی به نوعی مورد نقد دو جریان تندرو قرار گرفت که یکی از این دو جریان درون جریان اصلاح‌طلب بود که مایل نبود در انتخابات حاضر شود و جریان دیگر هم جریان مقابل آن طیف و درون حاکمیت بود.
مشخصا ملاحظه کردیم که خود آقای جنتی خیلی موضع تندی نسبت به اظهارات آقای خاتمی گرفت، می‌خواهم بگویم که از هر دو طرف نسبت به مسائل مطرح شده توسط خاتمی موضع گرفتند، در حالی که انتظار می‌رفت بخش میانه‌رو و خرد‌گرا هم در جریان اصولگرا و هم در جریان اصلاح‌طلب کمک کنند تا زمینه حضور این مجموعه فراهم شود و فضای کشور به سمت آرامش و استواری بیشتری سوق پیدا کند.
** خاتمی حاضر بود برای حضور در انتخابات هزینه دهد
منظور شما از طیف تندرو اصلاحات طیف خارج‌نشین است؟
- حق‌شناس: قبلا هم در این مورد نظرم را گفته‌ام؛ مجموعه‌ای که در خارج از کشور هستند را به خاطر نوع برخوردهایشان جزو این طیف نمی‌دانم، اما مجموعه داخل کشور و مشخصا طیف جوان جریان اصلاحات مواضعی مبتنی بر احساسات داشت و مطمئنا اگر آقای خاتمی مواضعش را تداوم می‌داد، با واکنش نسبتا جدی در این زمینه مواجه می‌شد که البته آقای خاتمی حاضر بود این هزینه را در آن مقطع پرداخت کند اما هم جوانان این بخش و هم پیران آن بخش دست به دست هم دادند تا این اتفاق نیفتاد.
بحث اصلاح‌طلبان خارج‌نشین مطرح شد؛ می‌خواستم در اینجا از شما بپرسم آیا در جریان ماجرای "الجنادریه" هستید؟
- حق‌شناس: بله؛ اخبار مربوط به این موضوع را شنیدم.
** حضور مهاجرانی در الجنادریه کار مناسبی نبود
نظرتان را در خصوص این مسئله می‌فرمایید؟
- حق‌شناس: بحث ما در خصوص انتخابات است؛ شاید بهتر باشد که به این موضوع ورود نکنیم.
بعد از پاسخ شما در رابطه با این موضوع به محور بحث یعنی انتخابات برمی‌گردیم.
- حق‌شناس: مطمئنا اگر می‌خواستم به آقای مهاجرانی مشورت دهم، می‌گفتم که این کار را نکنند؛ این کار، کار مناسبی نبود و از انسان دوراندیشی مثل ایشان انتظار نمی‌رفت که در این مقطع زمانی به این دعوت پاسخ مثبت دهند.
** موضع اصلاح‌طلبان به هیچ وجه تحریم نیست
به موضوع بحث‌مان برمی‌گردیم؛ پس بر اساس اظهارات شما موضع اصلاح‌طلبان موضع تحریم نیست؟
- حق‌شناس: خیر؛ به هیچ وجه موضع اصلاح‌طلبان تحریم نیست و اساسا تفکر اصلاح‌طلبی از تحریم انتخابات استقبال نمی‌کند، البته نظر من این است که اگر اصلاح‌طلبان به سهم خود تلاش بیشتری برای رفع موانع حضور حداکثری می‌کردند، می‌توانستند زمینه را برای رقابت سیاسی و به نوعی تلطیف فضای سیاسی فراهم نمایند.
به اصلاح‌طلبانی که وارد عرصه انتخابات نشدند، برای تشویق به مشارکت حداکثری چه توصیه‌ای دارید؟
- حق‌شناس: تمام صحبتی که از ابتدا تاکنون با شما داشتم، به همین مسئله برمی‌گردد؛ به اعتقاد من در جاهایی که نامزد اصلاح‌طلب وجود دارد و امکان رقابت است، نیروهای اصلاح‌طلب می‌توانند در انتخابات حضور داشته باشند و به نامزدهای اصلاح‌طلب و آنهایی که به معیارشان نزدیک‌تر است، رای دهند تا در مجلس آینده تأثیرگذار باشند.
** تکلیف ما با اپوزیسیون روشن است
شما تحریم کنندگان انتخابات را شامل چند دسته می‌دانید؟
- حق‌شناس: یک بخش از افراد هستند که به طور کلی با نظام سیاسی دعوا دارند و به نوعی با آن مقابله می‌کنند و هر نوع حضور در انتخابات را به نوعی برابری با مشروعیت‌بخشی به نظام می‌دانند و در واقع این گروه همان گروه‌های اپوزیسیون هستند که تکلیف ما با آنها روشن است و اصلا هیچ بحثی با آنها نداریم.
بخش دیگری نیز وجود دارد که نگاهشان نسبت به حضور یا عدم حضور در انتخابات مساوی با مشروعیت بخشی یا عدم مشروعیت بخشی به انتخابات نیست. نگاه این طیف طبیعتا نگاه نسبی است و این طیف در هر دوره و هر حوزه‌ای که نامزدی داشته باشند تا بتوانند به اهدافشان نزدیک شوند یا امکان رقابت را برای آنها فراهم کند، در عرصه حضور می‌یابند و اگر نتوانند، در انتخابات شرکت نمی‌کنند.
آیا این طیف دومی که گفتید، در این دوره مصداق دارد؟
- حق‌شناس: بله مصداق دارد؛ عدم حضور جریان اصلاح‌طلب در بحث انتخابات این دوره بخاطر نگاهشان به انتخابات است که امکان رقابت سیاسی وجود ندارد و عدم مشارکت به خاطر عدم تحقق شرایط رقابت سیاسی منصفانه و برابر است.
** برای رسیدن به قدرت مرزهای قانونی را نباید نادیده گرفت
به نظر شما انتخاب کنندگان چه معیارهایی را باید برای انتخاب شوندگان در نظر بگیرند؟
- حق‌شناس: به اعتقاد من حضور در عرصه سیاست به معنای حضور و مشارکت در قدرت است یعنی کسی که می‌خواهد وارد عرصه شود در واقع برای رسیدن به قدرت رقابت می‌کند که این مسئله امر مطلوبی است اما مهم این است که برای رسیدن به قدرت مرزهای قانونی را نباید نادیده گرفت یعنی این رقابت باید در چارچوب قانون باشد و رقابت‌ها هم باید آزاد باشد و هر کس هم باید در این رابطه به وظیفه خود عمل کند.
یعنی اینکه نباید افراد را محدود کنیم که رقابت در یک حوزه خاص باشد. اگر رقابت امکان پذیرتر می‌شد و تمام گروه‌ها در عرصه حضور پیدا می‌کردند و برنامه‌هایشان را ارائه می‌دادند، بخش جدی از مشکلات کشور حل می‌شد.
** لیست‌های انتخاباتی فردمحور شده‌اند/ فهرست‌ها باید برنامه محور باشد
رقابت در انتخابات آینده را چطور می‌بینید؟
- حق‌شناس: متاسفانه امروز رقابت‌ها بیشتر میان فهرست‌ها و لیست‌هایی است که افراد شاخص آن هستند.
متاسفانه این اتفاق بدی است؛ مثلا یک لیست با محوریت آیت‌الله مصباح، لیست دیگری با محوریت آیت‌الله مهدوی کنی، یک لیست با محوریت آقای مطهری و یک لیست هم با محوریت آقای کواکبیان ارائه می‌شود.
اگر از خیلی از رای دهندگان بپرسیم که مثلا برنامه‌های برخی افراد چیست، نمی‌دانند، اگر ما انتخابات مطلوب می‌خواهیم، باید رقابت بر سر برنامه‌ها باشد.
به اعتقاد من کاندیدا باید مشکلات جدی مردم را بررسی کنند و ببیند آیا نمایندگان مجلس که کاندید انتخابات شدند، صلاحیت برای حل مسائل دارند. ما مشکل جدی در عرصه اداره جامعه داریم که باید با برنامه‌ریزی آنها را حل کرد.
درد اصلی مردم ما روشن است و متاسفانه لیست‌های انتخاباتی هیچ کدام به حل این درد‌ها توجه ندارند. متاسفانه در مجلس هشتم شاهد بودیم که عده‌ای از اینکه خود را وکیل الدوله بخوانند، هیچ ابایی نداشتند و این بسیار تلخ بود.
خود شما روز دوازده اسفند پای صندوق رای حاضر می‌شوید؟
- حق‌شناس: من همیشه در صحنه انتخابات گذشته حاضر بودم و این روند در صورتیکه امکان رقابت فراهم شود، همچنان ادامه خواهد یافت.
به عنوان آخرین سؤال لطفا بفرمایید که حضور حداکثری در انتخابات چه تاثیری بر روند انقلاب‌های منطقه و سیاست خارجی ما خواهد داشت؟
- حق‌شناس: به نظر من یکی از مباحث مهم در تمام دولت‌هایی که مبتنی بر آرای مردم اداره می‌شوند، میزان مشارکت مردم است و طبیعتا این آمار به شدت در کاهش تهدیدات بیرونی و همینطور در افزایش پرستیژ دولت و مردم در حوزه بین‌الملل اثر مستقیم دارد.
از وقتی که در اختیار ما گذاشتید تشکر می‌کنیم.
